استان مرکزی یکی از استان‌های کشور ایران است. شهر اراک بزرگ‌ترین شهر و همچنین مرکز استان مرکزی است. از این استان به‌عنوان پایتخت صنعتی ایران یاد می‌شود. در زمان‌های گذشته این مکان عراق نامیده می‌شد و پس از حمله اعراب و تسخیر این شهر توسط آنها به عراق عجم تغییر نام یافت. در آن زمان عراق عجم شامل بسیاری از استان‌های هم‌جوار این استان بود. شهر اراک نیز عراق معرب نام داشت. این استان از شمال به استان البرز، از شمال غرب به استان قزوین منتهی می‌شود. همچنین از غرب به استان همدان، از شمال شرق به استان تهران ختم می‌شود. این استان از جنوب غرب به استان لرستان، از جنوب شرق به استان اصفهان و از شرق به استان قم محدود است. این استان شامل شهرستان‌هایی از جمله: اراک، محلات، ساوه، تفرش، شهرستان خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.
تاریخچه
به این منطقه در دوران باستان ماد بزرگ در اوایل دوره اسلامی ایالت جبال می‌گفتند در سده‌های بعد از آن به عراق عجم تغییر نام یافت اولین‌بار نام جبال توسط اعراب به کوهستان‌های غرب ایران نسبت داده شد. این منطقه در دوران هخامنشیان بخشی از ایالت مادها قسمت‌هایی از جنوب آن زیر مجموعه سرزمین الیمائیس به شمار می‌رفت. این استان در شمار کوست خوربران بود. کوست خوربران به مکانی گفته می‌شود که خورشید از آنجا می‌رود.
نام
در سال ۱۳۲۶ خورشیدی برای اولین‌بار نام استان مرکزی مطرح شد. در آن سال این استان به مرکزیت تهران پهنه وسیعی از مرکز کشور شامل شهرستان‌های تهران، قزوین، ساوه، قم، دماوند و محلات را تشکیل داد. پس از آن در سال ۱۳۵۶ مرکز استان به اراک انتقال یافت. در مهر ١٣۵٧ تهران و البرز کنونی با عنوان استان تهران از این استان جدا شدند. تا سال ۱۳۶۵ استان قم نیز جز استان مرکزی آن وقت بود. در سال ۱۳۸۹ محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت آن زمان ایران پیشنهاد تغییر نام استان مرکزی را مطرح نمود و نام استان آفتاب را پیشنهاد کرد. دلیل آن برای این نامگذاری این بود که نام مرکزی به خوبی توصیف کننده این شهر نبود و استان آفتاب شایسته‌تر بود. پیشنهاد برای اولین بار توسط یک مجری در برنامه با مخالفت روبرو شد به دنبال آن با مخالفت برخی از نمایندگان استان مرکزی روبرو شد. پس از آن نام‌های دیگری مانند استان ماد و یا استان اراک نیز برای تغییر نام این شهر مطرح شد اما تاکنون همان نام مرکزی بر روی آن باقی مانده است.
جغرافیا و آب‌وهوا
آب‌وهوای این استان به علل مختلفی متنوع است از جمله این علل می‌توان به وجود کوه‌های مرتفع مجاورت با حاشیه‌ای مرکزی ایران هم‌جواری با بخشی از منطقه حوض‌سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرارگرفتن در محل تلاقی دو رشته‌کوه البرز و زاگرس اشاره کرد.
مهم‌ترین انواع آب‌وهوایی در استان مرکزی شامل آب‌وهوای نیمه‌بیابانی در مناطقی مانند ساوه و زرندیه، آب‌وهوای معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، در شهرستان‌هایی مانند اراک، خمین، تفرش و محلات. آب‌وهوای سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک در محدوده‌های جغرافیایی شهرستان شازند.
در این استان دشت‌های حاصلخیزی چون دشت فراهان دشت شازند دشت ساوه و دشت زرند قرار دارد.
کوه‌های استان مرکزی دو گروه هستند یکی کوه‌های مرکزی در شهرستان‌های کمیجان، تفرش مانند کوه گوند قرمز روستای کسر آصف و قسمت‌هایی از ساوه و دیگری کوه‌های زاگرس در جنوب استان و در شهرستان‌های شازند و خمین. کوه‌های راسوند در جنوب شازند و سفیدخانی در جنوب اراک از مهم‌ترین کوه‌های استان هستند و قله شهباز با ۳۳۸۸ بلندی، در کوه‌های راسوند بلندترین کوه استان محسوب می‌شود.
پوشش گیاهی و جانوری
استان مرکزی از جمله استان‌هایی است که از نظر پوشش جنگل‌های طبیعی بسیار فقیر است. در این استان سرانه جنگل شانزده برابر از سرانه آن در ایران پایین‌تر است. این شهر عمدتاً به صورت بوته‌ای است به علت تنوع آب و هوایی دارای تنوع بوته‌ای زیادی است. پوشش بوته‌ای حدوداً ۶۶ درصد از سطح استان را تشکیل می‌دهد.
حدود ۳۳۵ گونهٔ جانوری شامل: ۵۳ گونه پستاندار، ۲۰۵ گونه پرنده، ۵۴ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۹ گونه ماهی در این استان موجود هستند. نماد محیط زیست طبیعی این استان پازن است که در استان به تگه نیز مشهور است.
مردمان استان مرکزی
جمعیت استان مرکزی طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱٬۳۲۶٬۸۲۶ بوده است. زبان رایج در استان مرکزی فارسی است؛ اما در برخی از قسمت‌های استان مردم به زبان‌های ترکی و لری نیز صحبت می‌کنند. برخی از قسمت‌های استان مردم به زبان زاجی و برخی به زبان تاتی صحبت می‌کنند زبان تاتی ریشه در زبان مادها دارد.
مردم استان مرکزی قبل از ورود اسلام به ایران پیرو دین زرتشت بودند و وجود آتشکده‌های گوناگون در سرتاسر این استان گویای این موضوع است هم اکنون اهالی این استان اکثراً مسلمان و شیعه هستند و برخی از مسیحیان ارمنی و زرتشتی و عده‌ای کم از کلیمیان در این استان سکنا دارند.
صنعت و صادرات
این استان از جمله استان‌های صنعتی کشور به شمار می‌رود. این استان از تنوع و گوناگونی تولید رتبه نخست ایران را دارد. پایه اقتصاد استان را بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی است.
فرش، قالی و قالیچه صنایع‌دستی اصلی استان هستند که درگذشته‌ای نه‌چندان دور صادرات اصلی استان را تشکیل می‌داده‌اند. علاوه بر اینها گیوه که نوعی پاپوش دست‌دوز تولید شده از نخ‌های قالی است، از جمله صنایع‌دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید می‌شود. منبت‌کاری مردمان سمقاور شهرستان کمیجان شهرت زیادی در ایران و استان دارد.
سوغات مرکزی
فتیر، شیرمال، کسمه، کماج، جوزغند نراق، کشمش، شیره انگور، گوشفیل، کف‌لمه، رب انار ساوه، حلواارده محلات و عسل خمین نیز از سوغات این استان به‌حساب می‌آیند.
غذاهای محلی استان
دوگوله یا آبگوشت، کله‌جوش (کالجوش یا دوغ گرمه)، آش ترخینه، آش اشکنهٔ اراک (اُو گرمه)، پتله‌پلو، کوفته تفرشی (گندله)، آش گندینه، رشته‌پلو، شفته اراکی (کوفته اراکی)، گوشتابهٔ اراک، کباب ته تالی
شهر اراک
اراک یکی از کلان‌شهرهای کشور ایران به شمار می‌رود. این شهر بزرگ‌ترین شهر استان مرکزی و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای مرکز ایران است. جمعیت شهر اراک مطابق سرشماری سال 1395 برابر با 520944 نفر بود.این شهر از لحاظ جمعیت هجدهمین شهر ایران محسوب می شود. برای واژه اراک معانی مختلفی بیان شده است مانند: پایتخت ، باغستان،نخلستان و شهرستان.
اماکن گردشگری استان مرکزی
قنات ابراهیم‌آباد
حمام چهارفصل
بازار اراک
سنگ‌نگاره‌های تیمره
غار چال نخجیر
بیت امام خمینی
معبد خورهه
شهر زیرزمینی تهیق
موزه مفاخر اراک
آتشکده آتش کوه محلات
قلعه دختر ساوه
قلعه حاج وکیل (عمارت کلاه‌فرنگی)
بازار ساوه
مسجد جامع ساوه
قلعه توس
موزه مردم‌شناسی تفرش (خانه تاریخی میرشکرایی)
مسجد جامع شش ناو
آب‌انبار بلور
یخچال نیم‌ور
کاروان‌سرای عبدالغفارخان
و..
نویسنده: امیرمحمد غفاری
نظر (0)