شهر قزوین با دارا بودن بیشترین آثار تاریخی به ثبت رسیده در ایران، میزبان کاروانسرای سعدالسلطنه، یکی از باشکوه ترین بناهای تاریخی به جامانده از دوران قاجار می باشد. این بنای فاخر که به عنوان یکی از 38 بنای منتخب میراث فرهنگی کشور شناخته می شود، در زمان حکومت ناصرالدین شاه و توسط باقر خان سعدالسلطنه، فرماندار وقت قزوین بنا گردید. یکی از مهمترین شاخصه های این کاروانسرا، وسعت زیاد آن است. کاروانسرای سعدالسلطنه جزو معدود کاروانسراهای ایرانی است که دارای چندین سرا، تیمچه، شترخان، حمام، راسته، چهارسوق، چایخانه و مسجد امی باشد. که در گذشته با نام سرای سعادت شناخته می شد، به عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری ایران و بزرگترین کاروانسرای سرپوشیده جهان، در لیست آثار ملی قرار گرفته و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی زیادی قرار دارد. بازدید بیش از 50 هزار گردشگر در سال گذشته، گواه این مدعا می باشد.

معماری کاروانسرای سعدالسلطنه

ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قائم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد. سقف آن نورگیر ندارد و به صورت عرقچین ساخته شده است و خیابان را به حیاط اصلی سرای سعدالسلطنه متصل می سازد. چهار طرف گنبد را، چهار نیم گنبد با رسمی بندی و نورگیر فراگرفته اند که فضا را بزرگتر نشان می دهند. هشتى بنا که پس از درِ ورودى قرار دارد، با آجر و کاشى تزئین شده و سقف یزدى بندى شده دارد.

با توجه به فام و تنالیته رنگ ها، ویژگی های متفاوتی را در  نور و رنگ در فضاهای مجموعه سعدالسلطنه می توان دید. این مجموعه با بهره گیری از مصالحی چون آجر و کاشی در بخش های محدود سقف هشتی ورودی اصلی، با حداقل مصالح کاری بسیار غنی و درخور توجه است.

مرمت کاروانسرای سعدالسلطنه

سازمان نوسازی شهرداری شهر قزوین بر اساس توافقی که با صندوق بهره برداری از اماکن فرهنگی سازمان میراث فرهنگی انجام داده است، عملیات مرمت این مجموعه با ارزش تاریخی را بر عهده گرفته است. این عملیات زیر نظر سازمان میراث فرهنگی در حال اجرا می باشد و بسیاری از قسمت های مجموعه ی سعدیه یا سعد السلطنه به خوبی مرمت و بازسازی شده است و به صورت تولیدی، رستوران و فروشگاه لباس و … در خواهد آمد.

بناهای کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین

چهارسوق این بنا یکی از مهمترین قسمت های آن می باشد که تقاطع قائم دو راسته بازار این چهارسوق را به وجود آورده است. امروزه این کاروانسرا دارای وسعتی در حدود 6.2 هکتار می باشد و قسمت هایی که کاروانسرای سعدیه را به وجود آورده اند شامل سراهای  پیوسته و تودرتو  می باشد که از 7 حیاط  به نام های:
1. نگارالسلطنه که حیاطی با انباری بزرگ و دو حجره می باشد و در قسمت غربی حیاط سعد السلطنه قرار گرفته است و در قسمت غرب ان دارای دربی است که به راسته وزیر باز می شود.
2. بهشتی
3. سعدالسلطنه که حیاط نسبتا بزرگی است و دارای وسعتی به اندازه 3073 متر مربع می باشد که بخشی از آن رو باز است و در چهار سمت ان حجره هایی قرار گرفته است. سعدیه که یک گرمابه و ده حجره دارد
4. قهرمانی
5. راسته و زیر
گنبدی کاشی کاری شده و بزرگ بر بالای کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین و در روی در ورودی اصلی قرار دارد. شکل هندسی کاروانسرای سعدیه چهار ضلعی می باشد و در چهار ضلع حیاط آن چهار ایوان قرار دارد  که این ایوان ها دارای طاق نمای زیبا و آجرکاری شده بوده و سقف آنها نیز مقرنس کاری شده و به زیبایی هرچه بهتر تزیین شده است. ایوانچه ها و حجره هایی که در حیاط اصلی کاروانسرا قرار دارند، دارای گچ بریهای به شکل گل و بوته می باشند که در نوع خودش جالب توجه بوده و یکی از زیبایی های بی نظیر معماری این بنا به حساب می آید که به سبک دوران قاجار ساخته شده است.

نقش کاروانسرای سعدالسلطنه

در گذشته سرای سعدالسلطنه به عنوان یک مکان تجارتی محسوب می‌شد.

این نقش تا قبل از جنگ جهانی اول همینطور بر عهده‌ی این سرا بوده است که بعد از فروپاشی سلطنت تزار روسیه موقعیت خود را از دست داد. بعد از آن تاریخ برخی از حجره‌های کاروانسرای سعدالسلطنه به صورت آزاد اداره می‌شد و حتی برخی از حجره ها به انبار تبدیل شد. تا قبل از بازسازی و مرمت کاروان سرای سعدالسلطنه قسمت هایی از آن به عنوان :

کارخانه آرد

کارخانه تولید کشمش

کارگاه فرشبافی

کارگاه چرم سازی و دباغی

کارگاه تولید کفش

انبار چوب

مورد استفاده قرار می‌گرفت.

و حتی تا همین اواخر اهالی قزوین آنجا را بازار چوب نیز می‌نامیدند.

کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین در خیابان امام خمینی و در نزدیکی بازار قدیم و عمارت چهل ستون (کلاه فرنگی) واقع شده است. سرای سعدالسلطنه قزوین در ابتدا به عنوان یکی از زیرمجموعه های بازار قزوین به ثبت رسید. و بعدها بصورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین در سال 1377 و با شماره ثبت 2089 شناخته شد. در نزدیکی این بنا چندین جاذبه تاریخی دیگر نیز وجود دارد. کاخ چهل ستون، بازار قدیم قزوین و سردر عالی قاپو، از جمله جاهای دیدنی قزوین می باشند.