آیا تا به حال به بزرگترین گنبد آجری ایران رفته اید؟. گنبد سلطانیه یکی از جاهای دیدنی استان زنجان است که در زمره جاهای تاریخی سلطانیه قرار گرفته است و دوران حساسی از تاریخ ایران را در بر گرفته است. این مکان که یکی از میراث تاریخی ایران در زنجان است. از لحاظ معماری بسیار حائز اهمیت است و به خاطر شکوه و عظمتی که دارد جزو جاهای دیدنی سلطانیه به شمار می رود و در فهرست سازمان میراث جهانی به ثبت رسیده است.

تاریخچه

این بنای باشکوه در زمان سلطنت پادشاه مغول و در سال‌های 704_712 هجری قمری بنا شده‌ است. تولیت این بنا، خواجه رشیدالدین فضل‌الله بوده‌است. بسیاری از شرق‌شناسان اهمیت فوق‌العاده‌ای برای این بنا قائل بوده‌اند. در دوران حکومت ایلخانان، بناهایی معروف به ابواب البر ساخته می‌شدند.

برخی از این بناها به دستور غازان خان و خواجـه رشـیدالدین فضل‌الله در زنجان ساخته شده‌اند. در واقع برخی از آن‌ها آرامگاه بانی بوده‌اند. البته در این بناها، انواع فعالیت‌های مذهبی، علـمی، فرهنـگی، هنـری و اجتمـاعی نیز انجـام می‌شده‌است. با دیدن عکسهای قدیمی سلطانیه می‌توان به قدمت زیاد این اثر پی برد.

مکان قرار گیری

استان زنجان بزرگترین شهر در شمال غرب کشور محسوب می شود که شامل چند شهرستان می شود. یکی از این شهرستان ها سلطانیه می باشد که در 37 کیلومتری شهر زنجان قرار دارد و در میدان علامه حلی سلطانیه ، بلوار علامه حلی و در خیابان اریباد واقع شده است.

بخش‌های بزرگترین گنبد آجری

معماری گنبد

این گنبد اجری در سه طبقه ساخته شده است. که طی سال های اخیر در حدود 70 سانتی متر از آن نشست کرده است . سه بخش اصلی دارد که شامل ورودی، تربت خانه و سردابه می شود.  گنبد سلطانیه در طبقه اول و همکف با فضاهای اطراف پلانی مستطیلی شکل دارد. طبقه دوم و سوم  به شکل هشت ضلعی در می آید اما خود بدنه گنبد سلطانیه 8 ضلعی می باشد و ارتفاع هر ضلع به 80 گز می رسد و ارتفاع کل بنا به 5/48 متر و قطر اجرهای داخلی به 25 متر می رسد.

گنبد سلطانیه

از سایر بخش های گنبد می توان به گنبد دو پوش، 110 پله، 8 ایوان و 8 مناره اشاره کرد که بر گرفته از 8 در بهشت هستند. مهم ترین قسمت که همان گنبد می باشد با کاشی کاری های فیروزه ای و لاجوردی رنگ پوشیده شده است و به سبک دو پوش ساخته شده است . همین ویژگی گنبد سلطانیه را در سراسر جهان زبانزد کرده است و نخسین گنبد دو جداره جهان را به خود اختصاص داده است.
ضخامت گنبد که به 160 سانتی متر می رسد فضای خالی دارد که در حدود60  سانتی متر است که این فضای خالی وزن گنبد را به لنگرهای خمشی و برشی وارد می کند و گنبد سلطانیه را در برابر زلزله مقاوم می کند.

تزئینات گنبد 

تزئینات گنبد سلطانیه چه در زمان ساخت و چه سال ها بعد در نهایت ظریف کاری و زیبایی به چشم می خورد این تزئینات که شامل کاشی کاری ها، مقرنس کاری، گچ بری و خطوط تزئینی می شود در کل بنا به چشم می خورد و در میان این طرح ها نام و آیات خداوند و سازندگان این بنا به وضوح به چشم می خورد.

تربت خانه

تربت خانه در قسمت جنوبی این مکان  قرار دارد و برای انتقال آرامگاه امام علی از نجف ساخته شده بود اما انتقال مقبره امام علی با مخالف های شدید مواجه شد و محمد سلطان کمی از خاک نجف را با خود آورد و در ساخت این تربت خانه استفاده کرد.

سردابه

سردابه که در زیر تربت خانه قرار دارد محل دفن مقام داران آن زمان بوده است . ورودی کوچک و کم ارتفاع دارد همچنین قبری در وسط سردابه وجود دارد که برخی معتقد هستند سلطان محمد در آنجا دفع شده است.

کتیبه های گنبد

علاوه بر تزئینات بنا که با گچ بری ها و کاشی کاری ها صورت گرفته است. کتیبه هایی هم وجود دارد که با آیات قرآنی نوشته شده اند و این آیات را می توان بر سر در درب ورودی دید که سوره آیت الکرسی نوشته شده است . دورتا دور دیواره های طبقه همکف که با سوره فتح به صورت برجسته مزین شده است. همچنین می توان در طبقات بالا سوره توحید، مومنون، ملک و نام های حضرت محمد و علی دید.

ساعت آفتابی

ساعت آفتابی که دارد با گذشت صدها سال همچنان یکی از برترین و جدید ترین ساعت آفتابی جهان است. ساخت آن در آن زمان حیرت انگیز بوده است. روش کار ساعت آفتابی به این گونه است که وقتی نور از سوراخ گنبد وارد می شود یعنی ظهر است و دقیقه های ساعت را می توان با پنجره بزرگ و پنجره کوچک فهمید.

مسیر دسترسی به گنبد سلطانیه

برای دسترسی به گنبد سلطانیه از شهر زنجان کافی است خود را از طریق بزرگراه ۲۲ بهمن به میدان بسیج برسانید و از خروجی سوم، وارد جاده ابهر – زنجان شوید. در جاده حدود ۳۳ کیلومتر برانید تا به سه راه سلطانیه برسید. از خروجی سمت چپ خارج شوید و مسیر را در جاده ۴۷ ادامه دهید تا به میدان جانبازان برسید. در میدان به چپ برانید تا به میدان امام خمینی برسید؛ سپس وارد خیابان پیروزی شوید و بعد از عبور از دو کوچه بن‌بست و یک خیابان اصلی، از سمت راست خارج شوید تا به خیابان انقلاب برسید. بلافاصله به راست برانید و وارد خیابان دکتر بهشتی شوید. اولین خیابان در سمت چپ، شما را به گنبد سلطانیه می‌رساند.

چنانچه قصد سفر با قطار را دارید، می‌توانید در ایستگاه راه آهن سلطانیه از قطار پیاده شوید و با تاکسی خودرا به گنبد سلطانیه برسانید. فاصله گنبد سلطانیه تا ایستگاه قطار این شهر در حدود ۱۰ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین) است.

گنبد سلطانیه کجاست؟

• آدرس: استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد

• نویسنده:امیرمحمد غفاری