زیگورات چغازنبیل

شوش را به نام موزه ای از دوران های مختلف سیاسی در ایران می شناسند چرا که تقریبا در تمامی دوران های سیاسی از جمله دوره پیش از اسلام، دوره پس از اسلام و… دارای تمدن و اهمیت زیادی بوده است. طبیعی است که چنین شهری دارای آثارتاریخی زیادی می باشد. یکی از این آثار زیگورات چغازنبیل می باشد. چغازنبیل در 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و 35 کیلومتری غرب شهر شوشتر قرار دارد.

نام

زیگورات درلغت به معنای جای مرتفع و بلند می باشد. چغازنبیل تشکیل شده از کلمه “چغا” به معنای تپه و زنبیل می باشد. علت نام گذاری این معبد به دلیل شکل ظاهری آن می باشد که به صورت زنبیلی برعکس می باشد.

تاریخچه

زیگورات ها معابدی بودند که در زمان ایلامی ها ساخته می شد و مردم برای نیایش و راز و نیاز با خدای خود که آنها حافظ شهرشان می دانستند، به آنجا می رفتند. زیگورات چغازنبیل معبدی در شوش می باشد که در زمان های گذشته مردم برای نیایش اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش به انجام می رفتند.

این زیگورات 1250 سال پیش از اسلام به دستور، اونتاش گال پادشاه ایلام بنا شد. تمدن ایلام و بسیاری از بناهایی که در آن دوره وجود داشته، پس از حمله سپاه آشور از بین رفتند. جمله ای منتسب به پادشاه آشوری وجود دارد که می گوید: “من زیگورات شوش را که از آجرهایی با سنگ لاجورد لعاب شده بود، شکستم و سازه‌های ایلام را با خاک یکسان کردم. شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم و ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آنجا رخت بربست. چغازنبیل نیز یکی از آثاری است که قربانی جنگ و خشونت شده و در زیر خاک دفن شده بود.

کشف زیگورات چغازنبیل

این بنا برای اولین بار در سال 1936 و در زمان پهلوی دوم توسط مهندسان نفتی که در پس کشف نفت در استان خوزستان بودند کشف شد. این مهندسان گزارش دادند که آجرهای در این منطقه پیدا کردند که حاوی خطوط باستانی می باشد. پس از این گزارش، گروهی از باستان شناسان به این منطقه اعزام شدند و در نهایت در سال های 1951 تا 1962 این معبد توسط باستان شناس فرانسوی به نام “رومن گیرشمن” به طول کامل ظاهر و رونمایی شد. در حفاری هایی که از این بنا انجام شد، مجسمه هایی از جنس سفال و به شکل گاونر نیز پیدا شد.

منبع آب چغازنبیل

رود دز از نزدیکی این معبد عبور می‌ کرده اما استفاده از این آب برای ساکنین شهر وجود نداشته است. از اینرو اونتاش ناپیریشا دستور ساخت کانالی 45 کیلومتری از رود دز تا شهر را داد. آب به ‌خاطر عبور از دشت گل آلود می ‌شد و نیاز به تصفیه داشت. نزدیک حصار خارجی شهر دور اونتاش، مخزن بزرگی خارج از حصار سوم و حوضی درون آن وجود دارد که از طریق نهرهای کوچکی به یکدیگر وصل می شدند. آبی که از طریق کانال از رود دز به شهر می ‌رسید وارد این مخزن خارجی می‌شد. آب از چند لایه ماسه، ریگ، زغال می گذشت و سپس به صورت تصفیه وارد حوض می شد.

ویژگی های معماری منحصر به فرد

این بنا درابتدا با ارتفاعی بالغ بر 52 متر از زمین قرار دارد و دارای 5 طبقه نیز بوده است. اما امروزه تنها 25 متر و 2 طبقه و نیم می باشد. زیربنا و زمین چغازنبیل، یک زمین 105.20 در 105.20 متر مربع می باشد. چغازنبیل از بافتی آجری است که بر روی آجرهای آن نقوش و کتیبه های باستانی زیبایی وجود دارد. این معبد درون خود سه معبد کوچک دیگر به نام های ایشمکرب، اوبان و الهه کیریرشا را دارد. تمام طبقات این معبد به جز طبقه اول و پنجم از خشت است. مردم بت های آن دوره را در طبقه پنجم قرار می دادند. مهم ترین خدای آن دوره اینشوشیناک خدای شوش بود. این معبد دارای شگفتی های دیگری نیزهمچون آجرنوشته و کتیبه ها، آثار روی سنگ فرش ها، ساعت آفتابی، سنگ نگاره ها نیز می باشد.

آجرنوشته ها و کتیبه ها

بنای زیگورات از بافتی آجری است. این معبد از تعداد حدودی 5 هزار آجر ساخته شده است که به روی تمامی این آجرها با خط میخی ایلامی کتیبه هایی نوشته شده است. این اقدام برای زیباسازی چغازنبیل انجام شده است. در کتیبه ای از چغازنبیل متنی از زبان اونتاش گال نوشته شده است. این متن به این صورت آمده:”آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم. باشد که کارهای من که هدیه ‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود.”

از دیگر کشفیات زیگورات، سنگ‌ نگاره ‌ای مربوط به دوران ایلامی می باشد. قدمت آن به دوران سلسله ایگی ‌هالکید نسبت داده می شود و آن را متعلق به اونتاش ناپیریشا می شمارند. این سنگ نگاره نقش زنی با دم ماهی دارد که مارهایی درون دست خود دارد.

ساعت آفتابی چغازنبیل

اولین ساعت آفتابی جهان مربوط به دوران ایلامی ها و در چغازنبیل وجود دارد. در این معبد 3 ستون بلند وجود دارد که به نظر می رسد از طریق آن ساعات روز مشخص می شد.