معرفی حمام وکیل شیراز،حمام اختصاصی کریم خان زند

مردم ایران از گذشته ای دور به بهداشت و نظافت خود اهمیت زیادی می دادند. بعد از اسلام معمولا حمام ها را در مرکزیت شهرها و در مجاورت مسجد اصلی آن می ساختند. حمام وکیل شیراز هم در غرب مسجد شیراز بنا شده است.

مهندسی این بناها به گونه ای بوده که دمای هوای داخل حمام با هوای بیرون از آن تفاوت زیادی داشته است. این امر توسط راهروهایی که بین هر فضا با فضای دیگر می ساختند صورت می گرفت.

معماران همواره سعی می کردند که حمام را به گونه ای بسازند که مردم در آن احساس آرامش داشته باشند.

در گرمابه های سنتی، مردم علاوه بر نظافت خود، با دیگر افراد ارتباط برقرار می کردند و ساعت ها گپ می زدند.

چرا حمام وکیل یکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب می‌آید؟

حمام دویست و شصت ساله وکیل در اواسط دهه 1760 میلادی در غرب مسجد وکیل به دستور کریم خان زند ساخته شد. پیشرفته‌ترین اصول معماری آن زمان در ساخت این حمام به کار گرفته شد.

از جمله دلایلی که می‌توان حمام وکیل را یکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب آورد، موارد زیر هستند:

• یادگاری ارزشمند از دوران زندیه است.
• نمونه بی بدیل آهک بُری و نگارگری محسوب می‌شود.
• علاوه بر زیبایی‌های بنا می‌توانید از بازدید موزه نیز لذت ببرید.

تاریخچه حمام وکیل

کریم خان زند در اواسط دهه 1760 میلادی دستور احداث حمام وکیل را صادر کرد. این بنا با وسعتی بیش از 1400 متر مربع ساخته شد و هنرمندان نگاره‌های کم‌نظیری را بر روی آن پیاده کردند. پس از کریم خان پادشاهان دیگری روی کار آمدند و این حمام تغییراتی را به خود دید.

ساختمان و تزئینات حمام در دوران قاجار مورد مرمت قرار گرفت و قسمت‌هایی از این ساختمان را با ساروج پوشاندند و دوباره به تزئین آن پرداختند. دوره پهلوی و تا دوران پهلوی دوم این حمام دایر بود. بخش‌هایی از آن را به عنوان حمام نمره خصوصی و رختکن یا سربینه را به عنوان زورخانه مورد استفاده قرار می‌دادند. همین زمان شکاف‌هایی در دیوار و سقف پدید آمد که منجر به تعطیلی حمام  شد. سال 1351 شمسی به همت اداره‌ باستان شناسی مرمتی اساسی در آن صورت گرفت.

ورودی حمام وکیل شیراز

ورودی حمام وکیل شیراز یک ترفند مهندسی حساب شده بسیار کوچک است تا کمترین بده و بستان هوایی با هوای بیرون در جریان باشد، بعد از وارد شدن، با شیبی ملایم به بخشی می رسید که پایین تر از سطح زمین است. پس از آن شما به رختکن هدایت می شوید رختکنی که کاملا زاویه دار است. ایجاد زاویه و در نظر گرفتن شیب سبب می شود کمترین تبادل دمایی مابین داخل و بیرون در جریان باشد. کاشی کاری هایی که می بینید در دوره قاجار به آن اضافه شده است، اولین جایی که در حمام بعد از ورودی به آن قدم می گذارید، یک هشتی است که ساخته و پرداخته معماران پهلوی است  و از دوره پهلوی به حمام اضافه شده است.

رختکن حمام وکیل شیراز

بزرگترین و وسیع ترین بخش فضای حمام وکیل شیراز، فضای سربینه یا رختکن است. این بخش شما با فضایی رو به رو هستید که هشت ضلعی منتظم است و با طاق ها سقف برایش تدارک دیده اند. همه شکوه سربینه یا رختکن بر می گردد به سنگ های گندمک گوگردی که در مقرنس های برجسته استفاده شده اند. سکو هایی در اطراف چهار حوض کوچک وجود دارند. این سکو ها پاتوق جماعت خاصی بوده است و هر سکو برای خودش تاریخ درگوشی بسیاری دارد.

منبع آب حمام

آبی که برای شستشو در این حمام مورد استفاده قرار می‌گفته، از چاهی واقع در سمت غربی حمام تأمین می‌شده است. متأسفانه در دوران پهلوی تغییراتی در داخل این مجموعه داده شد و مثلاً برخی از شاه نشینان آن به نمره خصوصی تبدیل شدند که این کار آسیب فراوانی به داخل مجموعه وارد آورد و شکل اصلی آن را کمی دچار تغییر کرد.

تزئینات حمام وکیل شیراز

تزئینات استفاده شده در حمام وکیل شیراز بر پایه آهک بری انجام شده است. مراد از هنر آهک بری این است که حکاکی نقوش برجسته بر روی سطحی از آهک انجام می شود. دلیل آهک بری هم به فضای مرطوب بر می گردد و اگر به جای گچ از آهک استفاده می کردند بنا، دوام پایین می داشت و در مدت کوتاهی قطعا فرو می ریخت. هنر آهک بری را از حمام وکیل شیراز به بعد به خوبی می توانیم در دوره های بعدی هم ببینیم.

در کنار این تزیین ها نقش و نگار های افسانه ای و نقوش گیاهی هندسی وجود دارد که از رویاها و سنت های مردم شیراز حکایت دارد. روشنایی این بخش با جامخانه تامین می شود. اگر نمی دانید جامخانه چیست باید به شما بگویم که پنجره های سقفی که در سقف تعبیه می شوند و عموما هشت ضلعی هستند جامخانه نام دارند. همه این نقوش با آهک طوری تولید شده اند که واقعا بی نظیر و بسیار جذاب هستند.

نقوش استفاده شده در حمام وکیل شیراز

 اول نقوش موضوعات قرانی: صحنه معراج حضرت محمد (ص)، عشق بازی شیخ صنعان و دختر نصرانی، صحنه های مربوط به داستان یوسف و برادران

دوم نقوش موضوعات داستانی ادبیات فارسی:  تصویر سلطان سنجر و پیرزن، تصویر ملاقات شیرین و فرهاد، تصویر ملاقات بیژن و منیژه صحنه شست و شوی شیرین در چشمه

سوم نقوش مضامین طبیعی: گل و بوته

موزه حمام وکیل یا موزه مردم شناسی شیراز

پس از انقلاب اسلامی‌ایران برای مدتی این حمام به عنوان رستوران و سفره خانه مورد استفاده قرار گرفت و آسیب‌هایی به آن وارد آمد. مسوولان مجددا کاربری این بنا را تغییر داده و آن را به عنوان موزه مورد بهره برداری قرار دادند. امروزه حمام وکیل با مجسمه‌هایی از مردم قدیم از علاقه‌مندان میزبانی می‌کند.

جاذبه های اطراف حمام وکیل

حمام وکیل، مسجد وکیل و همینطور بازار وکیل در چند قدمی یکدیگر هستند. به همین دلیل می‌توانید به طور همزمان از هر سه جاذبه زیبا و قدیمی بازدید نمایید.

آدرس حمام وکیل

این حمام در غرب مسجد و بازار وکیل واقع در خیابان طالقانی می باشد که در مرکز شهر و در نزدیکی مسیر های پر رفت و آمد قرار دارد. زیر بنای این حمام 8660 متر می باشد که مساحتی بالغ بر 11 هزار متر مربع دارد. 120 متر طول و 80 متر عرض حمام وکیل می باشد.

نویسنده:فاطمه برزگر