آذربایجان شرقی اقلیمی سردسیر در شمال‌غرب ایران است. سرزمینی که به پایمردی‌های مبارزانی چون ستارخان و باقرخان، به تدبیر زنان هنرمند، به طبیعت استوار و باصلابت و به خوردنی‌های خوش‌مزه و رنگارنگ شناخته می شود.
ریشه‌ی نام این استان را در واژه‌ی آذر یا همان آتش دانسته‌اند. که تحمل زمستان‌های طاقت‌فرسای منطقه بی‌حضورش ناممکن است.
جغرافیا
این استان ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت دارد که تقریبا ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را در بر می‌گیرد.
همسایگان این استان از سمت شمال جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب استان آذربایجان غربی، از سمت شرق استان اردبیل و از سمت جنوب شرق استان زنجان است.
اقلیم و آب و هوای استان و سیمای طبیعی آن
آب و هوای آذربایجان شرقی به طور كلی سرد و خشك است ولی به علت تنوع توپوگرافیكی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است.
این استان همواره تحت تأثیر بادهای سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرارمی گیرد.
به علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوی كوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به سوی دشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند.
آذربایجان شرقی یك منطقه سردسیر و كوهستانی است و از لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشك به حساب می‌آید و میانگین بارندگی سالیانه آن 250 الی 300 میلی‌متر است.
علاوه بر پوشش گیاهی متنوعی كه در فضاهای جلگه‌ای، دره‌ای و كوهستانی استان وجود دارد، جنگل‌های متراكمی نیز نقاط مختلف استان را پوشانده است.
در شمال ارسباران، دره ارس و شهر ورزقان، كوه‌های قازان‌داغی و قندراتباشی واقع شده است كه پوشیده از درختان جنگلی و مراتع كوهستانی است.
كوه‌های گویچه‌بئل پوشیده از درختان نیمه‌جنگلی و مراتع سرسبز و خرم است و در جنوب غربی اهر واقع شده است. این مكان كوهستانی، ییلاق ایلات قره‌خانلو و مددلو است.
بیشترین گونه‌‌های درختی كه در جنوب غربی اهر مشاهده می‌شود، بلوز و ممرز است. جنگل‌های شهرستا‌ن‌های مراغه و هشترود نیز از نظر درجه اهمیت در مرتبه بعدی قرار دارند. این جنگل‌ها كه از وسعت كمتری نسبت به جنگل‌های ارسباران برخوردار است عمدتاً از درختچه گز است.
تاریخچه
در گذشته آذربایجان بخشی از سرزمین ماد و در دوره اقتدار هخامنشیان جزء امپراتوری هخامنشی بود. در زمان اسکندر مقدونی، والی ایرانی آن آتورپات (کسی که آتش نگهبان اوست)، آتوراتکان نام داشت و همین اسم است که بعدها به آذربایگان و آذربایجان تبدیل شده است. وی در زمان حمله اسکندر به ایران در سال ۳۲۸ قبل از میلاد خود را مستقل اعلام کرد و به این ترتیب سرزمین خود یعنی ماد کوچک را حفظ کرد. سپس اشکانیان و بعد ساسانیان آذربایجان را به تصرف خود درآوردند.
بعد از آنکه شاه اسماعیل اول آذربایجان را فتح کرد، مدتی پایتختی خود را از اردبیل به تبریز منتقل کرد. کریمخان زند در سال ۱۱۷۵ هجری قمری آذربایجان را از خان‌های محلی بازپس گرفت. با پادشاهی فتحعلی شاه در سال ۱۲۱۲ هجری قمری، این ناحیه در وضعیت حساسی قرار گرفت. پسر او که محمد میرزا نام داشت، پس از مرگش در سال ۱۲۵۰ هجری قمری ولیعهد ایران شد و در آذربایجان اقامت کرد. بدین ترتیب تبریز ولیعهدنشین و دومین شهر سیاسی ایران شد.
آذربایجان در انقلاب مشروطه و عزل محمد علی شاه نقش مهمی را ایفا کرد. پس از وقایع شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، نیروهای شوروی آذربایجان را اشغال کردند، اما در سال ۱۳۲۵ خورشیدی آنجا را تخلیه کردند.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ نفر بوده که نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. برهمین اساس، ۱٬۹۸۹٬۴۰۰ نفر مرد و ۱٬۹۰۲٬۲۵۲ نفر زن در قالب ۱٬۲۲۳٬۰۲۸ خانوار ساکن این استان بوده‌اند. جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۴/۸۹ درصد افزایش یافته‌است.
زبان
زبان ساکنان استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی می‌باشد. اقلیتی فارسی زبان در مرکز این استان، (کلانشهر تبریز) ساکن هستند که به ترکی آذربایجانی تسلط کامل دارند.
مردم‌شناسی
ساکنان این استان مسلمان بوده و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند. تاتی نیز در برخی از روستاهای این استان مانند روستای کرینگان ورزقان سخن گفته می‌شود. در منطقه قراجه‌داغ (امروزه ارسباران) کردها سکونت دارند.
اقلیتی از مسیحیان که بیشتر دارای مذهب ارمنی و گریگوری هستند، در تبریز سکونت دارند.
صنایع دستی و سوغات
قالی‌بافی، گلیم‌بافی، محصولات چرم، آجیل و قرابیه از صنایع دستی و سوغات معروف این استان است.
غذاهای محلی
گردشگران در سفر به آذربایجان شرقی از طعم‌های دلپذیر غذاهای محلی خاطره‌ای خوشایند به همراه خواهند برد. به جز کوفته و دیزی آذری که معروف‌ترین غذاهای این استان هستند و تمام مسافران بی‌تردید آن‌ها را امتحان می‌کنند، انواع غذاهای محلی مثل کباب بُناب، دلمه‌ی برگ مو، دلمه‌ی کلم، خیتاب، دویماج، بیناب خوروشی، آیران آشی، سوغان آشی و انواع نان‌ها و شیرینی‌ها مثل نان اسکو، نان اهری، نان روغنی، قرابیه، سوجوق و باسلوق، خوردنی‌هایی هستند که چشیدن آن‌ها سفر را برای گردشگران رنگین‌تر و خاطره‌انگیزتر می‌کند.
آذری‌ها در کنار وعده‌های ناهار و شام هم از انواع مرباها به عنوان دسر استفاده می‌کنند که مربای پوست پرتقال، زردآلو، انجیر و بالنگ از اصلی‌ترین آن‌هاست.
چشیدن طعم به یادماندنی سیب‌زمینی همراه با تخم‌مرغ آب‌پز و داغ دست‌فروش‌های بازار تبریز را در برنامه خود قرار دهید.
آداب و رسوم
شب چله (چیله گجه‌سی)، چهارشنبه‌سوری و نوروز از آیین‌های ملی هستند که آذری‌ها بسیار به برگزاری آن‌ها پای‌بند هستند.
مراسم خواستگاری، نامزدی و عروسی هم در این استان با آداب و رسوم فراوان که آذری‌ها هنوز هم به شدت به آن پای‌بندند، برگزار می‌شود.
در شب‌های چله و چهارشنبه‌سوری برای تازه عروس و تازه دامادی که هنوز جشن عروسی خود را برگزار نکرده باشند، ضیافت‌های محفلی به همراه طبق‌کشی و پایکوبی برگزار می‌شود.
عاشیق‌ها در شهرهای مختلف استان آذربایجان و در مناسبت‌های گوناگون محفل‌گردانی و شعرخوانی می‌کنند و با نواختن موسیقی و خواندن شعرهای محلی که اغلب سرایندگان آن‌ها نامشخص هستند، حاضران را با سنت‌های دیرین دم‌ساز می‌کنند.
دیدنی‌ها
پارک ائل‌گلی تبریز، جنگل‌های ارسباران در مرز‌های شهرستان کلبیر، ورزقان و اهر، روستای کندوان در اسکو، قلعه بابک کلیبر، عمارت شهرداری تبریز، بازار تاریخی تبریز، رصدخانه مراغه، مسجد کبود تبریز، آبشار آسیاب خرابه در جلفا، کوه عون ابن علی تبریز و تالاب قوری گل در نزدیکی بستان‌آباد از مکان‌های دیدنی آذربایجان شرقی است.
بازار تاریخی تبریز اولین بازار ثبت شده جهان در فهرست میراث یونسکو است، همچنین جنگل‌های ارسباران نیز به ثبت یونسکو رسیده است. پارک ائل‌گلی، روستای کندوان، قلعه بابک، عمارت شهرداری تبریز، رصدخانه مراغه و مسجد کبود از شاخص‌ترین مکان‌های تاریخی طبیعی است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.
نویسنده:فاطمه برزگر
نظر (0)